هنگامی که سخن از تاریخ ایران میرود،باید به این نکته توجه داشت که آیا منظور تاریخ اقوام و مردمانی است که از آغاز تاریخ تا کنون در مرزهای سیاسی ایران امروزی زیسته اند یا تاریخ اقوام و مردمانی است که خود را به نحوی از انحاء ایرانی می خوانده اند و در جغرافیایی که دربرگیرندهٔ ایران امروز و سرزمین هایی که از دیدگاه تاریخی بخشی از ایران بزرگ (ایرانشهر) بوده است زیسته اند. گاه تاریخ ایران را از ورود آریایی ها (که نام ایران نیز از ایشان گرفته شده است) به فلات ایران آغاز می کنند. ولی این به این معنی نیست که فلات ایران تا پیش از ورود ایشان خالی از سکنه یا تمدن بوده است. پیش از ورود آرییایان به فلات ایران تمدنهای بسیار کهنی در این محل شکفته و پژمرده شده بودند و تعدادی نیز هنوز شکوفا بودند. برای نمونه تمدن شهر سوخته (در سیستان)، تمدن عیلام (در شمال خوزستان)، تمدن جیرفت (در کرمان)، تمدن ساکنان تپه سیلک (در کاشان)، تمدن اورارتو (در آذربایجان)، تپه گیان (در نهاوند) و تمدن مانناییان در کردستان و آذربایجان.کاسی ها در (لرستان امروز) ذکر می شود.

[برای مشاهده لینک ثبت نام کنید. ]

نکتهٔ مهم دیگر شناخت وضع مناطق داخلی ایران در زمان شکل*گیری و رواج تمدن*های کهن است. یعنی فهم اینکه در زمان تمدن*ها و دولت*های باستانی چون سومر، کلده، اور، بابل، آشور، اورارتو و نظائر آن، وضع این مناطق داخلی فلات ایران، که مجزا از منطقه مستقیم تحت حاکمیت این تمدن*ها و دولت*ها بوده*است، به چه نحوی جریان داشته*است؟

پیش از آریاییان تمدن های شهر سوخته (در سیستان)، تمدن ایلام (در شمال خوزستان)، تمدن جیرفت (در کرمان)، تمدن ساکنان تپه سیلک (در کاشان)، تمدن اورارتو (در آذربایجان)، تپه گیان (در نهاوند) و تمدن کاسی*ها (در کرمانشاه و لرستان) و تپورها در تبرستان (مازندران)در سرزمین ایران بودند.
ایلامیان یا عیلامی ها از هزاره چهارم پ. م. تا هزاره نخست پ. م. ، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی پشتهٔ ایران فرمانروایی کردند. به قدرت رسیدن حکومت ایلامیان و قدرت یافتن سلسلهٔ عیلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ. م. است. تا پیش از ورود مادها و پارسها، تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ عیلام است.
دانش پژوهشی*های نوین نشان میدهد که عنصر ایرانی زبان همواره در میان تیره های به اصطلاح آسیانیک دخیل بوده اند

[برای مشاهده لینک ثبت نام کنید. ]

ایران و آریاییان

نظریه*ای که امروز بیش از هر نظریهٔ دیگری در میان صاحب*نظران مقبول است اینست که قبایلی که خود را آریایی (آریایی در زبان ایشان به معنی شریف یا نجیب بود) می*خوانندند در اواخر هزارهٔ دوم پیش از میلاد (در این تاریخ اختلاف بسیار است) به فلات ایران سرازیر شدند. از بررسی اساطیر و زبان ایشان برمی*آید که ایشان خویشاوندی نزدیک با هندیان داشتند و گویا پیش از آمدن آنان به ایران و مهاجرت دستهٔ دیگر به هند با هم می*زیستند. به هر حال آنچه مسلم است اینست که هر دو دسته خود را آریایی می*خواندند.

نکتهٔ دیگر آنکه معمولاً تاریخ ایران را به دو دورهٔ کلی تاریخ ایران پیش از اسلام و تاریخ ایران پس از اسلام تقسیم می*کنند.
دو روایت مختلف از تاریخ ایران پیش از اسلام وجود دارد: یکی روایت سنتی که مبتنی بر تواریخ سنتی است (شامل شاهنامه) و از نخستین پادشاه کیومرث (که پادشاه جهان و نه فقط ایران است) آغاز می*شود و شامل سلسله*های پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، ملوک*الطوایفی (اشکانیان) و ساسانیان است. این روایت سنتی به یک معنی روایتی اسطوره*ای از تاریخ ایران است و شامل اطلاعات ذی*قیمت مردم*شناسانه و اسطوره*شناسانه*است.
روایت دیگر روایت مبتنی بر تواریخ خارجی (شامل تواریخ یونانی، ارمنی، رومی) و مدارک و یافته*های باستانشناسی (شامل کتیبه*ها و سکه*ها) و به طور کلی روایتی مدرن و علمی*است. در این روایت خاندان*های پادشاهی در ایران پیش از اسلام از قرار زیرند: مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان.
شاید بسیاری باور ننمایند که از سال سی*ام هجری که سال مرگ یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی است تا سال ۱۳۴۴ه*. ق(=۱۳۰۴ه*. خ) که تاریخ برافتادن قاجاریان می*باشد در درون حدود طبیعی ایران بیش از یکصد و پنجاه خاندان به استقلال یا نیمه استقلال پادشاهی کرده*اند و از میان ایشان تنها چهار خاندان سلجوقیان و مغولان و صفویان و نادر شاه را می*توان گفت که بر سراسر ایران حکمروا بودند. از دیگران طاهریان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، بویهـیان، خوارزمشـاهیان، قره*قویونلویان، آق*قویونلویان، زندیان، قاجاریان اگر چه پادشاهان بزرگ و بنام بودند هیچ کدام سراسر ایران را زیر فرمان نداشتند. آن دیگران هم جز خاندان*های کوچکی نبودند که هر کدام بر یک یا دو ولایت فرمانروا بودند.
در زمینه دودمان*ها باید این را به اشاره یادآوری کرد که در یک دوره که آل جلایر نیز بر بخش*هایی از ایرانزمین فرمان می*راندند، حدود بیست دودمان بر ایران فرمانروا بودند.

[برای مشاهده لینک ثبت نام کنید. ]