پیشینه شوخ طبعی در ایران
ایرانیان شوخ طبع و اجتماعی از دیرباز برای شاد زیستن و مفرح نمودن اوقات زندگی خود و دیگران، اقدام به ساختن لطیفه ها و داستان های کوتاه شادی آفرین و پند آموز نموده اند؛
چنانچه آثار بر جای مانده از نویسندگان بزرگی چون ابراهیم بیگ زین العابدین مراغه ای، طالبوف، دهخدا و سیدمحمدعلی جمالزاده گویای این مطلب است.
اما این خصیصه مثبت اجتماعی از حدود ۹۰ سال پیش در مسیر ناصواب سیاسی قرار گرفت و بر ضد هدف اصلی که همانا شاد و مفرح کردن زندگی است به کار رفت.
از آن دوره به بعد تا کنون می توان با نگرشی عمیق از میان صدها و هزاران لطیفه، بخش عظیمی را در لیست منفی و سیاه قرار داد که به نوعی موضوع خشونت، بی عدالتی و بی احترامی به افراد، خانواده ها و قوم های مختلف را دامن می زنند و نابرابری های اجتماعی را تشدید می کنند.

این لطیفه ها اغلب درباره اقوامی به کار می روند که در طول تاریخ کشورمان بیشترین تأثیر گذاری را داشته اند و رشادت ها، شجاعت ها و دلاوری های مردمانشان زمینه ساز شکل گیری تغییرات بس مهم و در خور توجهی در تاریخ گشته که امروز سایر فرهنگ ها و قومیت های ایرانی در زیر یک چتر از موهبت آن بهره مند هستند.

چه وقتی جوک می گوئیم؟
۱. وقتی با موردی مواجه می شویم که شرایط و نبود آزادی بیان مانع از ابراز آن به طور صریح می شود.

۲. جوک وسیله ای است برای مطرح کردن چیزی که افراد در برخورد با ان ، آن را نقد می کنند، مورد توجه قرار می دهند یا آن را دوست ندارند.

۳. وقتی در موضوعی با فرد یا گروهی احساس همدردی و هم حسی داشته باشیم.

۴. وقتی نمی توانیم چیزی را مستقیم بیان کنیم ( چه باتوجه به زمان و مکان و چه با توجه به افرادی که با آن ها روبه رئئیم یا میزان احساس راحتی با آن ها و …) از طنز استفاده می کنیم.

۵. وقتی با فرد یا گروهآشنایی یا احساس راحتی، نزدیکی و صمیمیت داریم، یا می خواهیم این حس را به وجود بیاوریم
( که معمولا در این گونه مواقع از جوک ها یا اتفتظ یکسانی استفاده نمی کنیم.)

۶. وقتی که قصد داریم جو حاکم بر محیط را تغییر دهیم.

۷. در محیطی مناسب قرار داریم و برای هماهنگی با محیط و آدم های اطراف جوک می گوئیم.
( مثل وقتی که در یک جمع دوستانه هستیم. )

۸. وقتی در حین صحبت یا مشاهده کردن یاد چیزی مرتبط بیافتیم ( آنچه می بینیم یا می شنویم ما را یاد موضوع خاصی می اندازد یا جوک خاصی را برایمان تداعی می کند ) جوک می گوئیم.

۹. وقتی با عاملی رو به رو می شویم که در فرهنگ درونی و قومیتی ما قرار ندارد، در برخورد با این مسئله گاه به جای درک منطقی از موضوع آن را عجیب دانسته و جوک می سازیم.

جوک ها کلمات ما هستند، کلمات ما افکار ما، افکار ما اعتقادات ما و اعتقادات ما نشاندهنده دنیای درون ما هستند.
باید خیلی بیشتر مراقب چیزهایی که می گوییم و نحوه گفتن آنها باشیم.

جوک ها چه کاربرد هایی دارند؟
۱. برای نشان دادن شرایط حاکمه و نظام سلطه ( بعد اقتصادی، ..)

۲. برای نشان دادن یا به سخره گرفتن فرهنگ حاکم بر قشری از جامعه که با فرهنگ گروه جوک ساز متفاوت است.

۳. بزرگنمایی در آنچه که مشاهده شده یا شنیده شده.

۴. فرافکنی یا نسبت دادن ویژگی های ناپسند گروه خودی یا فرد یا افرادی که مورد قبول جمع نیستند به قشر یا قومیتی خاص..

۵. تعمیم دادن آنچه در چند نفر یا یک گروه مشاهده شده به گروه بزرگتر قومی ـ زبان.

۶. نشان دادن این موضوع که در شرایطی قرار داریم که از بودن در آن احساس رضایت نمی کنیم.

۷. نشان دادن ویژگی های منفی در شخصیت فرد یا گروهی خاص.یا تخریب کردن شخصیت فردی که مقامی یا منسبی دارد.

۸. هنجار شکنی به این معنا که گاه خود قومیت سعی می کند هنجارهای پذیرفته شده ی خودی را کنار بگذارد یا خود را چیزی نشان بدهد که نیست یا قصد دارد که این تظاهر را هر چه بیشتر و روشنتر نشان دهد که در نتیجه این تلاش (اغلب نافرجام)بهساختن جوک برای این قومیت منجر می شود.

جوک ها جزئی از زندگی روزمره ما هستند.
در هر موقعیتی جوک می گوییم، سرکار، در خانه، در مهمانی، در اینترنت، در تماس های تلفنی و حتی در طول جلسات کاری و اداری.

چرا برای بعضی از قومیت ها جوک می سازند؟
۱. برخورد بیشتر با بعضی قومیت ها در مقایسه با قومیت های دیگر درونگرا و برونگرا بودن اقوام (بنا به دلایل جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، محیطی، تاریخی و…) باعث به وجود آمدن پیوند های شدید درون قومیتی یا تمایل به مواجه شدن با دیگری می شود که در حالت اول از آنجا که قوم تمایل به ابراز علائق و عادت های خود ندارد و در حالت دوم از آنجا که قوم در برخورد مداوم با فرهنگ قومیت غیر خودی است (تفاوت فرهنگی) می تواند برای دیگری جالب بوده و خود عاملی باشد برای ساختن جوک های قومیتی.

۲. تفاوت مابین آداب و رسوم پذیرفته شده هر قومیت با آداب و رسوم قوم جوک ساز، و تحلیل ارزشی از این تفاوت ها و تعمیم دادن آن بدون درک درست و شناخت کامل آداب و رسوم.

۳. شاید در مواردی نیز خود فرهنگ یا رفتار غالب در یک قومیت یا گروه موجب ساختن جوک شود.

۴. مقابله به مثل، وقتی قومیتی بیرونی پیوسته برای قومیتی جوک بگوید، قومیت دوم نیز برای مقابله به مثل کردن سعی در یافتن ویژگی های شفاف این قومیت کرده و جوک می سازد.

۵. پیشینه ی تاریخی یک قومیت و موقعیت اجتماعی فعلی (موقعیت ها و موفقیت های افراد یک قومیت) و حتی حسادت به این موقعیت ها یا تلاش برای تخریب آنها می تواند دلیل ساختن جوک های قومیتی باشد.

۶. سوء برداشت از یک رفتار پذیرفته شده و ساخته شدن جوک به دلیل همین برداشت معنایی متفاوت.

۷. بعد از اینکه برچسبی را بر قومیتی قرار می دهیم، سعی می کنیم برای بالاتر بردن موقعیت قومیت خودی، یا فراموش کردن مشکلات قومیت خودی، تمام ایرادهاو مشکلات مشابه درونی (با برچسب ) را نیز به قومیت فوق نسبت دهیم.

۸. گاه وقتی قومیتی را در مقامی خاص می بینیم (یا فردی از قومیت برچسب خورده را در موقعیت یا محبوبیت بالایی می بینیم) که شاید دست یافتن به این مقام برایمان دور از دسترس است و یا آن را حق قومیت خود می دانیم، برای پذیرش بی کفایتی آن قوم یا فرد و پایین کشیدن آنها جوک ساخته می شود که اقلب به مرور و در زمانی نه چندان طولانی این جوک ها کارکرد اولیه خود را از دست می دهند و شاید تبدیل به طنزی شوند که به دلیل شناختی که دیگران از سوژه ی آن دارند مطرح می شود.

۹. اختلافات زبانی، گویشی و لهجه ی متفاوت قومیت ها باعث ساختن جوک می شود.

۱۰. گاه نیز اختلافات درون قومیتی یا خود برتر بینی درون قومیتی باعث می شود که یکی از زیر گروه های یک قومیت برای زیر گروه دیگر جوک بسازد.
درک این گونه جوک ها افراد کمتری را شامل می شود و به عبارتی شاید فقط افراد زیر گروه آن قومیت خاص بتوانند نکته نهفته در طنز را درک کنند.

۱۱. وجود یک ویژگی در یک قومیت ( مثل خالی بند بودن، ادعای روشنفکری داشتن، راحت بودن برخورد میان زن و مرد و…) می تواند باعث ساختن جوک بشود
(یا به دلیل برداشت نادرست یا به دلیل نپسندیدن این ویژگی و …).

اگر می خواهیم همه با هم بمانیم باید زبان فرهنگیمان را تمیز کنیم.
باید صلح را به زبانمان، به ارتباطاتمان، خانواده هایمان، اجتماعاتمان و در آخر به سبک زندگی ایرانیمان برگردانیم.
دهه هاست که این جوک ها موجب دشمنی اجتماعی شده است که احترام، اعتماد، مهربانی و روابط را ویران کرده است.

این رو هم فراموش نکنید:
به هم نخندیم باهم بخندیم .

منبع: tamadonema.ir